درياي مازندران - شماره چهارم

سير تحولات زمين شناسي درياي مازندران:
در حدود 15 ميليون سال قبل (سارماسين زيرين) اين دريا از حوالي كرواسي تا درياي آرال گسترش داشت و درياي بسيار بزرگي را تشكيل ميداد. شوري اين دريا در حدود 20 گرم در ليتر بود. اين ميزان شوري، با شوري درياي سياه قابل مقايسه است تصوير 1. در حدود يازده ونيم ميليون سال قبل بخشي از دريا در منطقه كرواسي از درياي اصلي جدا شد و موجودات مختص به آن در شوري حدود 12 تا 15 گرم در ليتر زندگي كردند تصوير 2. در حدود 5/8 ميليون سال قبل شكل دريا كمي تغيير كرد و ميزان شوري تا حدود 6 تا 15 گرم در ليتر رسيد. اين دريا به نام ميوتيك خوانده مي شود. در 7 ميليون سال قبل اواخر ميوسن درياي ميوتيك Miotic sea توسط درياي پونتيك جايگزين ميشود كه از نظر تنوع زيستي غني است. شوري اين دريا، نزديك به شوري درياي ميوتيك است و نوسانات كمي در حدود 12 تا 15 گرم در ليتر دارد. نكته قابل ذكر اين است كه بخش قابل توجهي از موجودات درياي ميوتيك در اين محيط جديد حضور نداشتند كه اين احتمالا با عدم هماهنگي اين موجودات با محيط جديد بوده است.

در حدود 6 ميليون سال قبل درياي پونتيك به دو بخش پونتيك بالايي و درياي باباجان Babajan تقسيم شد. درياي اول در محدوده درياي سياه امروزي قرار داشت و شوري آن در حدود 10 تا 15 گرم در ليتر و درياي دوم در جنوبيترين محدوده فرونشست درياي مازندران قرار داشت كه شوري آن نيز به دليل اقليم گرمتر تا حدود 15 تا 30 گرم در ليتر بود.
در حدود 5 ميليون سال قبل در زمان ميوسن – پليوسن درياي پانونين Pannonian به درياي پونتيك بالايي متصل شد و حوضه اي شبيه به حوضه درياي اژه را ايجاد كردند. اين درياي غني از موجودات آبهاي شيرين شد. در اين زمان دريايي در محدود جنوبي درياي مازندران وجود داشت كه به دليل شرايط اقليمي خشك و تبخير بالا شوري زيادي داشت و در حدود 300 گرم در ليتر ميرسيد. اين در حالي است كه در حدود 3 ميليون سال قبل اين روند تغيير ميكند و با بالا رفتن رطوبت و ورود آبهاي شيرين به اين حوضه از ميزان شوري كاسته مي شود و تا حدود 5 تا 12 گرم در ليتر مي رسد.

درياي مازندران - شماره سوم

اين قسمت شامل اطلاعاتي درباره شوري، دما و شفافيت درياچه مازندران است.

شوري: ميانگين شوري درياي مازندران 85/12 گرم در ليتر است ولي در اصل تمام بخشهاي اين دريا داراي ميزان شوري خاص خود است. كمترين ميزان شوري متعلق به بخش شمالي است به ميزان 5 تا 10 گرم در ليتر كه به دليل ورود آب رودخانه هاي ولگا و اورال است كه گاه ميانگين شوري آنها كمتر از 5/0 گرم درليتر است. اما سواحل شرقي بخش شمالي به دليل كم عمقي و همينطور تبخير بيشتر، ميزان شوري به 5 تا 10 گرم در ليتر مي رسد و اين شوري در خليج هاي اين بخش گاه تا 30 گرم در ليتر هم ميرسد. شوري در بخش مياني 7/12 گرم در ليتر است و فقط در محدوده دلتاي رودها كاهش نشان ميدهد. در سواحل شرقي بخش مياني هيچ رودي وارد نمي شود و در مقابل ميران تبخير هم بالا است و لذا ميزان شوري 13 تا 2/13 گرم در ليتر است. شوري در بخش جنوبي 13 گرم در ليتر است و در محدوده دلتاي سفيد رود، اترك و رود كورا كمتر است. بيشترين غلظت شوري در درياي مازندران در خليج قره بغاز ديده مي شود. اين خليج 1500 ميليمتر در سال تبخير دارد و در مقابل ميزان بارندگي 70 ميليمتر در سال است. شوري اين خليج بين 300 تا 350 گرم در ليتر است و حاوي نمكهاي ميرابليت، نمك طعام و آستاراخانيت است. علاوه بر اختلاف شوري در درياچه مازندران با اقيانوسها، نوع نمك آنها نيز با هم فرق دراد. آب اقيانوسها بيشتر از سديم و كلر است و آب اين درياچه از كلسيم و سولفات است. به لحاظ شوري آب درياچه به سه دسته با شوري بسيار كم در بخش شمالي، شوري متوسط در بخشهاي مياني و جنوبي و شوري زياد در خليج قره بغاز تقسيم مي شود. آب اين درياچه در اعماق مختلف نيز شوري متفاوت دارد و هر چه به عمق ميرود شوري آن بيشتر ميشود. در بخش جنوبي شوري آب از 7/12 به 1/13 گرم در ليتر در عمق 700 متر ميرسد.

دما: از ديگر پارامترهاي ويژه در درياي مازندران و تحولات دمايي آن است. بطور كلي دما آب اين درياچه تابع محيطهاي قاره اي با نوسانات زياد است. در زمستان بخش شمالي بطور متوسط 8 تا 10 درچه زير صفر است ولي بخش جنوبي تا حدود 10 درجه بالاي صفر است. در زمستان به دليل سرماي زياد بخش شمالي يخ ميزند و گاه تا حدود 70 سانتيمتر ضخامت يخ است و فقط در بعضي از زمستانهاي گرم اين يخبندان رخ نميدهد. در بخش جنوبي دما هيچ وقت كمتر از 13 درجه سانتيگراد نميشود و در تابستان بين 25 تا 30 درجه است. بيشترين تغييرات دما در بخش مياني است بين حداقل 6 تا حداكثر 25 درجه است.

شفافيت: شفافيت يكي ديگر از خصوصيات فيزيكي آبهاي درياها و درياچه هاي است. بيشترين شفافيت در آبهاي درياي مازندران متعلق به بخش جنوبي آن است و در طول سال در حدود 15 متر است و در اواخر تابستان در حدود ماه هاي شهريور يا آگوست به حدود 20 متر هم ميرسد. براي اندازه گيري اين خصوصيت فيزيكي آب، از ديسكهاي سفيد و سياه كه ابعاد ثابت دارند استفاده مي شود و آنها را با يك طناب به داخل آب ميفرستند و تا هر عمقي كه قابل مشاهده باشند ثبت ميشود. در بخش مياني عمق ميانگين 10 متر است و در تابستان به 15 متر ميرسد. در بخش شمالي به دليل ورود آب از دلتاي ولگا كه رسوبات زيادي به همراه دارد ميزان اين شفافيت تا 1 متر كاهش مييابد و در فواصل دور از دلتا تا 7 متر ميرسد.